Covid-19 pandemisi etkilerinin azaldığı son günlerde ortaya çıkan “maymun çiçeği” vakaları küresel anlamda endişe yaratıyor. 2022 Mayıs ayında ilk olarak Birleşik Krallık’ta görülen maymun çiçeği vakaları başka ülkelerde de görülmeye ve artmaya devam ediyor. Virüsün bulaşma alanının artması, yeni bir salgına dönüşme ihtimali üzerine olan kaygıları da beraberinde getiriyor. Peki maymun çiçeği virüsü nedir? Belirtileri nelerdir? Tedavisi ve aşısı var mı? İşte maymun çiçeği virüsü ile ilgili tüm merak edilenler…
Maymun Çiçeği (Monkeypox) Virüsü
Maymun Çiçeği Virüsü (Monkeypox Virüsü), insanlarda ve hayvanlarda maymun çiçeği hastalığına neden olan çift sarmallı bir DNA virüsü. Poxviridae familyasındaki Orthopoxvirus cinsinin bir türü. İnsan çiçek hastalığına neden olan Variola virüsü (VARV), sığır çiçek hastalığından sorumlu Cowpox virüsü (CPX) ve çiçek aşısında bulunan Vaccinia virüsü (VACV) içeren insan Orthopox virüsü grubunun bir parçası olarak ortaya çıkıyor. Maymun çiçeği virüsünün neden olduğu maymun çiçeği hastalığı, insanlarda ve hayvanlarda görülebilen bulaşıcı, viral, zoonotik bir hastalık olma özelliğini taşıyor. Maymun çiçeği virüsü, çiçek hastalığı virüsüne benzemekle birlikte, bu virüsle doğrudan bir bağlantısı olmadığı belirtiliyor. Çiçek hastalığına göre, maymun çiçeği virüsünde daha hafif bir döküntü ve daha düşük ölüm oranı görülüyor. Virüs genellikle kendi kendini sınırlıyor ancak çocuklarda, hamile kadınlarda ve bağışıklık sistemi baskılanmış kişilerde daha şiddetli olabiliyor. Maymun çiçeği vakalarında ölüm oranı, hastalığın ilk ortaya çıktığı tarihten bu yana %0-11 arasında değişiyor. Son yıllarda ise vakalardaki ölüm oranı %3-6 civarında seyrediyor. Hastalık en çok çocuklarda ve başka sağlık sorunları olan kişilerde ölüme neden oluyor.
Maymun Çiçeği Virüsünün Tarihi
Virüs esas olarak Orta ve Batı Afrika’nın tropikal yağmur ormanları bölgelerinde bulunuyor. Virüsün iki farklı genetik kolu tespit edilmiş olup bunlar; Orta Afrika (Kongo Havzası) ve Batı Afrika kolları olarak ayrılıyor. Orta Afrika kolunun Batı Afrika koluna göre daha öldürücü ve bulaşıcı olduğu ortaya çıkıyor. Her iki maymun çiçeği virüsü türünün de tespit edildiği tek ülke olduğu için, iki kuşak arasındaki coğrafi bölünmenin Kamerun’da olduğu düşünülüyor.
İlk defa 1958 yılında Danimarka’nın Kopenhag kentinde Preben von Magnus tarafından laboratuvar hayvanları olan yengeç yiyen makak maymunlarında görülerek tanımlanıyor. 1970 yılında Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde ilk defa bir insanda görülen maymun çiçeği hastalığında, 1970 ve 1986 yılları arasında 400’ten fazla vaka görülüyor. Hastalığın insanlara, enfekte hayvanlarla ve bu hayvanların vücut sıvılarıyla temas edilmesi yoluyla geçtiği düşünülüyor. Maymun çiçeği virüsü 2003 yılında ilk defa Afrika kıtası dışına çıkarak Amerika kıtasında da görülmeye başlanıyor.
Maymun Çiçeği Salgınları
1970’den itibaren, 11 Afrika ülkesinde maymun çiçeği vakaları rapor edildi (Benin, Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Fildişi Sahili, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Nijerya, Gabon, Liberya, Güney Sudan, Kongo Cumhuriyeti ve Sierra Leone). 1996 ve 1997’de Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde daha düşük ölüm oranı ve normalden daha yüksek bir bulaşıcılığa sahip yeni bir maymun çiçeği virüsü türü görüldü. 2017-2018 arasında Nijerya’da; 500’den fazla şüpheli vaka, 200’den fazla teyit edilmiş vaka ve yaklaşık %3’lük bir ölüm oranı ile büyük bir salgın yaşandı.
Maymun çiçeği hastalığı sadece Afrika’daki ülkeleri değil, dünyanın geri kalanını da etkileyebildiği için küresel halk sağlığı açısından tehlikeli olabilecek bir hastalık olarak kabul ediliyor. 2003 yılında, Afrika ülkeleri dışındaki ilk maymun çiçeği salgını ABD’de görüldü. Mayıs 2003’ten Temmuz 2003’e kadar Winconsin (39 vaka), Indiana (16), Illıonis (12), Kansas (1), Missouri (2) ve Ohio dahil altı eyalette toplam 71 vaka tespit edilirken ölüm yaşanmadı. İnsandan insana bulaşma bulunmayan tüm bu vakalarda, enfekte çayır köpekleriyle doğrudan temas olduğu saptandı. Eylül 2018’de Birleşik Krallık’ta ilk maymun çiçeği vakası kaydedildi. Nijerya’da maymun çiçeği kapan kişinin, Birleşik Krallık’a seyahat etmesi sonucunda 4 kişide maymun çiçeği virüsü tespit edildi. 2019’da Singapur’da görülen virüs, yine seyahat yoluyla ülkeye taşındı ve 22 kişi karantinaya alındı. Mayıs 2021’de Birleşik Krallık’taki 3 kişide, Temmuz 2021’de ABD’de bir kişide tespit edilen virüs, Nijerya seyahati yapan kişilerde görüldü. Dünya Sağlık Örgütü’nün raporlarına göre 15 Aralık 2021 – 1 Mayıs 2022 tarihleri arasında 12 ülkede toplam 92 vaka bildirildi.
2022 Salgını
29 Nisan 2022’de Nijerya’ya seyahat ettikten sonra 4 Mayıs’ta Birleşik Krallık’a dönen bir İngiliz vatandaşında maymun çiçeği ile uyumlu semptomlar görüldü. 6 Mayıs 2022’de bu kişide maymun çiçeği olduğu tespit edildi. Sonrasında Londra bölgesinde bulaş gerçekleştiği ortaya çıktı. Diğer vakalar; Kuzey Doğu İngiltere, Güney Doğu İngiltere, İskoçya, Galler ve Kuzey İrlanda’da rapor edildi. 13 Mayıs 2022 tarihinde Afrika dışında en az 12 ülkede maymun çiçeği vakaları görüldü. 18 Mayıs’tan sonra Avrupa dahil olmak üzere Kuzey Amerika’da, Orta Doğu ülkelerinde ve Avustralya’da da yeni vakalar ortaya çıktı. 20 Mayıs’ta Dünya Sağlık Örgütü, Avrupa’da 100’den fazla vakanın görülmesinin ardından acil bir şekilde toplandı. Dünya Sağlık Örgütü, 26 Mayıs’ta 23 ülkeden raporlanan vakalardan 257’sinin doğruladı ve 120 şüpheli vakanın incelendiği aktardı. Virüs nedeniyle henüz can kaybı yaşanmadığı da ifade edildi.
Maymun Çiçeği Virüsünün Belirtileri
Virüs hayvandan insana ya da insandan insana bulaşabiliyor. Hayvandan insana bulaşması; hayvan ısırığıyla ya da enfekte bir hayvanın vücut sıvısına doğrudan temas etme yoluyla gerçekleşebiliyor. Virüs hem damlacık solunumu yoluyla hem de enfekte bir kişinin vücut sıvılarından dokunulabilir yüzeylere temas etme yoluyla insandan insana yayılabiliyor. Kuluçka süresi genellikle 6 ila 14 gün arasında değişiyor, bazen ise 21 güne kadar çıkabiliyor. Belirtileri çiçek hastalığına benzemekle birlikte bazı noktalarda değişiklik gösterebiliyor. Hastalığın temel belirtileri şu şekilde:
- Lenf düğümlerinin şişmesi
- Yüksek ateş
- Üşüme ve titreme
- Baş, sırt ve kas ağrıları
- Yorgunluk
- Su dolu kabarcıklar şeklinde döküntü (su çiçeği döküntülerine benzer)
Semptomlarda, ilk önce lenf düğümlerinin şişmesi, kas ağrısı, baş ağrısı ve ateş görülüyor. İlk belirtilerin ortaya çıkmasından bir ile 5 gün sonra içi sıvı dolu ve ağrılı döküntüler ortaya çıkıyor. İlk döküntü genellikle yüz bölgesinde görülüyor. Yüz bölgesinin ardından döküntüler tüm vücuda yayılıyor. Bazı durumlarda genital bölgede, gözlerde ve ağız içinde de görülebiliyor. Benzerliği nedeniyle su çiçeği ile karıştırılan bu döküntüler zamanla kuruyup kabuk haline dönüşerek iyileşiyor. Vakaya göre döküntülerin yoğunluğu da değişiyor. Hastalığın şiddeti iyileşme süresini belirlerken döküntülerle beraber iyileşme aralığı genellikle 2 ile 4 hafta arasında oluyor.
Hastalığın Teşhisi ve Tedavisi
Hastalığın teşhisi için çoğunlukla PCR örneği alınıyor. Kan testleri bazı durumlarda sonuç vermeyebiliyor çünkü virüs kanda uzun süre kalmıyor. Biyopsi örneği de alınabiliyor. Maymun çiçeği için en uygun teşhis örnekleri cilt lezyonlarından, sıvıdan ve kuru kabuklardan elde ediliyor. Klinik bulgular da hastalığı tanımlamada önem taşıyor ancak hastalığı; su çiçeği, kızamık, bakteriyel cilt enfeksiyonları, uyuz, sifiliz ve ilaca bağlı alerjilerden ayırt edebilmek gerekiyor. Test sonuçlarını yorumlamada; ateşin başlama tarihi, döküntünün başlama tarihi, numunenin alınma tarihi, döküntünün mevcut durumu ve hastanın yaşı hakkında bilgi edinmek önem taşıyor.
AB ve ABD’de çiçek hastalığı tedavisinde kullanılan tecovirimat, maymun çiçeği hastalığının tedavisinde de kullanılıyor. Hastalığın tedavisinde yeterli beslenme ve sıvı alımı önemli oluyor. Maymun çiçeği virüsü için özel olarak geliştirilmiş bir aşı bulunmuyor. Çiçek hastalığı aşısının, maymun çiçeği hastalığını önlemede %85 oranında etkili olduğu, birkaç araştırma ve çalışma ile kanıtlanmış olup; çiçek aşısı bulunan kişilerin maymun çiçeği hastalığını daha hafif geçirdiği görülebiliyor. Çiçek hastalığına karşı önceden aşı yapıldığının kanıtı, genellikle birçok kişinin üst kolunda bulunan yara izi oluyor. Uzmanlar, geçmişte çapraz koruma sağlayan rutin çiçek aşısının sonlandırılmasının bir sonucu olarak popülasyonların maymun çiçeğine daha duyarlı hale geldiğini ifade ediyor.
Maymun Çiçeği Virüsünün Bulaşıcılığı
Bulaşıcı olan maymun çiçeği virüsü, insanlara çoğunlukla kemirgenler ve primatlar gibi vahşi hayvanlardan bulaşıyor ancak insandan insana bulaşma da görülüyor.
Maymun çiçeği virüsü; enfekte olmuş bir hayvanın ısırması veya tırmalaması, vahşi av hayvanlarının ellenmesi, enfekte hayvanlardan yapılan pişmemiş ürünlerin tüketilip kullanılması yoluyla hayvanlardan insanlara bulaşıyor.
Maymun çiçeği virüsü insandan insana; yaralar, kabuklar veya vücut sıvıları ile doğrudan temas yoluyla yayılıyor. Ayrıca uzun süreli, yüz yüze temas sırasında solunum salgılarıyla da yayılabiliyor. Virüs, cinsel ilişki dahil olmak üzere insanlar arasındaki yakın temasın yanı sıra öpüşme, sarılma veya maymun çiçeği yaralarının bulunduğu vücut bölgelerine dokunma yoluyla da yayılabiliyor. Enfekte kişiden etrafındaki diğer kişilere bulaşma ihtimali oldukça fazla görülüyor. Virüsü taşıyan kişinin aile üyeleri ve kişiye müdahale eden hastane çalışanları yüksek enfeksiyon riski altında sayılıyor. Virüs hamilelerde anneden bebeğe de bulaşıyor.
Virüsten Korunma Yöntemleri
Risk faktörleri konusunda farkındalığı artırmak ve virüse maruz kalmayı azaltmak için insanları eğitmek; maymun çiçeği hastalığındaki ana önleme stratejisi olarak görülüyor. Maymun çiçeğinin önlenmesi ve kontrolü için aşılama konusunda bilimsel çalışmalar yapılmaya devam ediliyor. Dünyada birçok ülke; laboratuvar personeli, ilk yardım ekipleri ve sağlık çalışanları gibi risk altında olabilecek kişilere aşı sunmaya yönelik politikalar geliştiriyor.
Hastalığa karşı alınabilecek önlemler şu şekilde:
- Maymun çiçeği hastalığının görüldüğü bölgelerde hayvanlarla temastan kaçınmak.
- Temas varsa hijyen kurallarını uygulamak (elleri yıkama ve dezenfektan kullanımı).
- Belirtiler mevcutsa sağlık kuruluşuna başvurmak ve izole olmak.
Yabani hayvanlarla, özellikle hasta veya ölü hayvanlarla; bu hayvanların etleri, kanları ve diğer kısımları dahil temastan kaçınılması gerekiyor. Ek olarak, hayvan eti veya parçalarını içeren tüm yiyeceklerin yemeden önce iyice pişirilmesi de önem taşıyor.
Maymun Çiçeği Virüsü Pandemiye Dönüşebilir Mi?
Maymun çiçeği hastalığı dünyada nadir bir hastalık olarak görülüyor. Genellikle Afrika kıtasında görülen maymun çiçeği, Afrika’da her sene binlerce kişiye bulaşıyor. Ülkemizde şimdiye kadar maymun çiçeği vakası bildirilmemesine karşın son dönemlerde dünya genelinde vakalarda artış yaşanıyor. Dünya genelinde 300’e yakın vaka olduğunu açıklayan Dünya Sağlık Örgütü, maymun çiçeği hastalığının bir pandemiye dönüşebilme ihtimalini oldukça düşük görüyor. Afrika dışındaki ülkelerde bildirilen vakalarda, şimdiye kadar ölüm yaşanmadığı belirtiliyor. Hastalığı kontrol altına alabilmek için çalışmalar yapılmaya devam ediliyor. Hastalıktan korunabilmek için hijyen kurallarına dikkat etmek gerekiyor. Benzer belirtiler görüldüğünde izole olup başkalarıyla temastan kaçınmak ve mutlaka sağlık kuruluşuna başvurmak gerekiyor. Erken teşhis ve tedavi, her hastalıkta olduğu gibi maymun çiçeği hastalığında da hastalığın seyrinde ve etkilerini önlemede önemli görülüyor.
Yukarıda Maymun Çiçeği Virüsü nedir belirtileri nelerdir anlatmaya çalıştık.
Siz de işinize yarayacak sağlık ürünleri için buraya tıklayabilirsiniz.
